Sual: Alış verişte vade farkı istemek caiz mi? CEVAP Bir malı peşin ucuz, veresiye veya taksitle pahalı satmak caizdir. Vade farkı istemek ise caiz değildir. Vadeli satışla, vade farkı ayrı şeylerdir. Mesela 100 liralık malı, ihsan ederek, 50 liraya satmak caiz olduğu gibi, vadeli veya vadesiz olarak 150 liraya satmak da caizdir. Fakat vadesi dolduktan sonra, ödenemeyen aylar için vade farkı almak caiz olmaz. Ancak müşteri borcunu verinceye kadar, paranın değeri düşse, malın satıcı tarafından satıldığı gündeki değeri istenebilir. Diyelim ki, satılan mal karşılığı olan 200 lira ile o zaman bir altın lira alınabildiği halde, şimdi paranın değeri düştüğü için aynı kıymette altın alınamıyorsa, mesela bir altın 250 lira olmuşsa, müşteriden bir altın veya o değerde para istemek caiz olur. Böyle yapmakla vade farkı alınmamış, satılan malın değeri istenmiş olur. Satıcı zarara uğramadığı gibi, müşteri de fazla para ödememiş olur. Bu, imam-ı Ebu Yusuf’un kavlidir. (Redd-ül Muhtar)
Sual: Birinin çok acil paraya ihtiyacı var, etrafındakilerden de borç para da bulamıyor. Bu kişi arabasını 10 bin liraya satarak aynı anda 12 bine vade ile geri alıyor. Bu caiz midir? CEVAP Caiz değildir. Eğer arabayı peşin 10 bin liraya satar, birkaç gün sonra, 12 bine taksitle geri alırsa bu faiz olmaz. Ama anlaşmalı değil bu.
Tam İlmihal’de şöyle bir bilgi var:
Faiz günahından kurtulmak için (Iyne) yolu ile de ödünç vermek caiz olur. İbni Âbidin (Sarf) ve (Kefalet) sonunda buyuruyor ki:
Iyne satışında zengin on lira değerindeki malı fakire mesela 12 liraya veresiye satar. Fakir, malı alıp, başkasına, peşin on liraya satarak, on lira almış olur. Zengine 12 lira borçlu olur. İmam-ı Ebu Yusuf’a göre caizdir.
Iyne, bir malı veresiye satıp, bunu aynı mecliste, bu müşteriden peşin ve ucuz satın almaktır. İkinci fiyat peşin olduğu için, böyle satışa, (Iyne satışı) denildi. İki fiyat, önceden kararlaştırılıp şart edilirse, sözbirliği ile haramdır. Önceden şart edilmezse, Şâfi’ide caiz olur. Müşteri, bu malı aynı mecliste, başkasına satarsa, caizdir. (Hadika, Berika)
Sual: Ben her zaman 800 liraya peşin satılan bir malı veresiye 1000 liraya alıyorum. Bir arkadaş, sana 800 lira vereyim git peşin al, oraya vereceğin 1000 liralık çeki, bana ver dedi. Bu caiz olur mu? CEVAP Kitaplarda diyor ki:
Zengin on lira değerindeki malı fakire mesela 12 liraya veresiye satar. Fakir, malı alıp, başkasına, peşin on liraya satarak, on lira almış olur. Zengine 12 lira borçlu olur. Bu şekildeki satış caizdir.
Yine kitaplarda diyor ki:
Zengin, bin lira ödünç isteyen fakire, bir malı 2 bin liraya veresiye satar. Sonra arkadaşı Ali'yi gönderir, Ali de kendi için o malı fakirden bin liraya peşin alır, ama parasını henüz vermeden, o malı, zengine bin liraya satar, parasını fakire vermesini söyler. Zengin de, bin lirayı fakire öder. Günü gelince fakirden iki bin lirasını ister. Böyle satışa, Resulullah efendimiz izin vermiştir. (Kadihan)
Bu ifadelere göre, o arkadaştan 800 lirayı almak için, bir tükenmez kalemi veya başka bir malı ona 800 liraya peşin satarsınız. 800 lirayı fabrikaya götürüp malınızı alırsınız. O arkadaş da, bir tükenmez kalemi veya başka bir malı size 1000 liraya veresiye satar. Fabrikaya vereceğiniz 1000 liralık çeki o arkadaşa verirsiniz. Günü gelince arkadaşa 1000 lira ödersiniz. Böylece faizden kurtulmuş olursunuz.
Sual: Bir malın peşin fiyatı 7 bin lira, on ay taksitle alırsak 10 bin liradır. Bir tüccar diyor ki, ben sana 7 bin lira vereyim git malı al. 12 ay taksitle bana 10 bin lira ödersin diyor. Bu uygun mu? Uygun değilse nasıl yapmalı? CEVAP Bu faiz olur. 7 bin liralık malı peşin 10 veya 12 bin liraya alsanız caiz olur. Zaruretsiz faize bulaşmamalı. Şöyle olursa faize bulaşmazsınız: Tüccar gidip o malı peşin alır. Veresiye size 10 bin liraya veya daha fazlasına satabilir. Bunun hiç mahzuru olmaz. Ayını uzatabilir, kısaltabilir. İstediği şekilde yapabilir. Parayı faizle veremez. Her işimizi dine uydurmalıyız. Dini kendimize uydurmamalıyız.
